Sämitigge tuárju Sämmilii šoŋŋâdâhrääđi uáivilalmottâs šoŋŋâdâhtooimâi oovdedmist

Sämitigge tuárju uáivilalmottâs, mon Sämmilâš šoŋŋâdâhrääđi almostitij 16.11.2024 OA šoŋŋâdâhčuákkim COP29 suáppeeuásipeelijd já mast rääđi oovdânpuáhtá huápulijd tooimâid šoŋŋâdâhnubástus tuástumân já ton vaikuttâsâi láivudmân.

Sämmilâš šoŋŋâdâhrääđi tiäddut jieijâs uáivilalmottâsâst sämikulttuur háváduvâšvuođâ šoŋŋâdâhnubástus vaikuttâssáid já taha avžuuttâs aalmugijkoskâsijd tuáimeid huápulij luoštâkiäpádâsâi peeleest. Uáivilalmottâsâst váttoo algâaalmugij vuoigâdvuođâi kunnijâttem puoh COP29-miärádâsâin sehe ärbivuáválii tiäđu já tieđâlii tutkâmuš ovtâstittem šoŋŋâdâhpolitiikist.

Sämitigge haalijd pajediđ oovdân eromâšávt šoŋŋâdâhrääđi vátámâšâid sämikulttuurân já iäláttâsâi suoijâlmân, sehe algâaalmugij vuoigâdvuođâi kunnijâttem puoh šoŋŋâdâhmiärádâsâin.

Šoŋŋâdâhnubástus vaikuttâsah Säämist

Sämmilâš šoŋŋâdâhrääđi tiäddud uáivilalmottâsâstis šoŋŋâdâhnubástus tuođâlijd vaikuttâsâid Säämist tastko arktâsâš kuávlu lieggân joba 3-4 keerdi jotelubbooht ko eennâmpállu koskâmiärálávt. Taat uhked sämmilii kulttuur já eellimvyevi jotkuuvâšvuođâ, eromâšávt puásuituálu já eres ärbivuáválij iäláttâsâi uásild.

– Puásuituálu, kuálástem já luánduriggoduvâi kevttim lii ain vaigâdub, já šoŋŋâdâhnubástus tovâttem čuolmah tego kuátuenâmij jiäŋŋum, hettejeh poccui purrâmuš finnim. Toos lasseen Atlant luosâ kiäppánem já vieres šlaajâi, tego päkkiluosâ, levânem tovâtteh uđđâ hástusijd, pahuduvvoo šoŋŋâdâhrääđi uáivilalmottâsâst.

Sämitigge tuárju rääđi uáinuid já ana tehálâžžân, ete šoŋŋâdâhnubástus pyehtim hástuseh, tego kuáttumenâmij jiäŋŋum já kyelinaalij nubástusah váldojeh vuotân šoŋŋâdâhtooimâi vuáváámist.

Sämitigge kyeddit šoŋŋâdâhrääđi kuávdášlijd vátámâšâid

Sämmilii šoŋŋâdâhrääđist láá nelji kuávdášlii vátámâš miärádâstahheid.

1. Luoštâkiäpádâsâi huápulâšvuotâ. Rääđi váátá sopâmušuásipeelijd juksâđ nettonolláluoštuid ive 2050 räi kunnijâtmáin aalmugijkoskâsijd olmoošvuoigâdvuotâkenigâsvuođâid, vâi juksâp Paariis sopâmuš 1,5 °C ulme.
2. Olmoošvuoigâdvuođâi já algâaalmugij vuoigâdvuođâi kunnijâttem. Šoŋŋâdâhnubástus tuástum ij uážu uhkediđ sämikulttuur siäilum.
3. Ärbivuáválii já tieđâlii tiäđu ohtsâšpyevtittem. EU já Tave-enâmeh kalgeh ovdediđ šoŋŋâdâhpolitiikist sämmilii ärbivuáválii tiäđu já akateemlii tutkâmuš ohtsâšpyevtittem.
4. Vuáháduttem ärbivuáválijd iäláttâssáid. Šoŋŋâdâhruttâráájui resursijd kalga čuosâttiđ sämmilij ärbivuáválij iäláttâsâi, eromâšávt puásuituálu tuárjumân, mii lii sehe šoŋŋâdâhnubástus estâleijee tahhee já eromâš tehálâš sämikulttuur siäilum tááhust.

Sämmilâš šoŋŋâdâhrääđi taha avžuuttâs aalmugijkoskâsii siärvádâhân

Sämmilâš šoŋŋâdâhrääđi avžuut puoh COP-sopâmušuásipeelijd, eromâšávt Euroop union já Tave-enâmijd, tähidiđ kelijdeijee ekonomâlijd resursijd algâaalmugij vuáhádumetoimáid já šoŋŋâdâhnubástus tuástumân. Rääđi tiäddut meid vuoigâlijd já kulttuurlávt kilelis toimâvuovijd, moh vääldih huámmášumán suhâpuolvâi koskâsii ovdâsvástádâs.

Sämitigge tuárju šoŋŋâdâhrääđi uáinu täsiárvusij já kilelis šoŋŋâdâhtooimâi oovdedmist, mii kunnijât algâaalmugij vuoigâdvuođâid já tuárju mii ohtsii viggâmuš kilelis puátteevuođâ kulen.

Lasetiäđuh:
Leo Aikio
I värisaavâjođetteijee
040 621 6505
leo.aikio@samediggi.fi