Sámedikki bealiváldin sámiid duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna ásaheamis
Sámediggi čoahkkanii Anáris dievasčoahkkimii (5/2019) 17.12.2019 gieđahallat evttohusa sámiid duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna ásaheami várás ja dohkkehii evttohusa, cealká bealiváldimis čuovvovačča:
Sámit leat eamiálbmot dálá njealji stáhta,
Norgga, Ruoŧa, Suoma ja Ruošša viidodagas. Sámiin lea iežas álbmogin ja
eamiálbmogin sihke sisriikkalaš ja rájáid rasttildeaddji perspektiivvas iešmearridanvuoigatvuohta.
Sámediggi deattuha, ahte guoskevaš stáhtaid
assimilašuvdnaproseassat leat čuohcan sámiide nu oktasaččat go ovttaskas olbmo
dásis, iešguđege nationálastáhta iešvuođaiguin ja rájáid rasttildeaddji
vugiiguin. Sámediggi čujuha, ahte stáhtaid assimilašuvdnapolitihkka guoskkadin
sámiid lea hehtten sámeálbmoga ieševttolaš ovdáneami ja duođalaš dásseárvvu ja
ovttaveardásašvuođa ollašuvvama sámiid ja servodagaid gaskkas báikkálaččat,
guvllolaččat, sisriikkalaččat, rájáid rastá ja riikkaidgaskasaččat.
Sámediggi geahččá dehálažžan, ahte stáhtaráđđi oktasašbarggus Sámedikkiin
ja Nuortalaččaid siidačoahkkimiin ásaha duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna
čohkket ja duođaštit sámiid vásáhusaid Suoma stáhta ja sierra virgeoapmahaččaid doaimmain,
mat leat rihkkon sámekultuvrra ja dan ávnnaslaš vuođu, ja das, makkár
váikkuhusat ja čuovvumušat dain leat leamaš ja ainge leat sámiide eamiálbmogin
ja dan lahtuide ovttaskas olmmožin, sihke dahkat dán dovddastuvvon áddejumi
oassin das, mii lea historjámet ja dálá áigámet. Sámediggi geahččá kommišuvnna
ásaheami mearkkašit, ahte almmolaččat dovddastuvvojit stáhta
assimilašuvdnapolitihka váikkuhusaid eaktudeaddji divvu doaibmabijut.
Sámediggi deattuha, ahte duohtavuođa- ja
soabadankommišuvnna ásaheapmi ii leat illu iige vuoitu. Dákkár duođalaš
doaibmabidjui álgojuvvo danin, ahte ovddit vuogit bealuštit sámiid guovlluid ja
kultuvrraid eai leat reahkkán rievdadit figgamušaid assimileret sámiid
váldokultuvrii. Kommišuvnna álggaheapmi lea juogaduvvon morraša boddu das
diđolažžan, man olusat eai eallináiggiset geargan oažžut vuoigatvuođa. Kommišuvnna
bargu galgá burgit ja veahkehit gieđahallat traumaid, maid sámit leat nu
álbmogin go ovttaskas olmmožin guoddán buolvvas nubbái. Dáid traumaid
gieđahallan nu ovttaskas olbmo dásis go kollektiivvalaččat lea lossat ja hui
morašlaš. Goittotge dat galgá dáhpáhuvvat juoba dan mearis, ahte doaimmaid, mat
dagahit eahpestáđisvuođa, sáhttá dovdát ja rievdadit, vuoi sámeálbmoga
vuoigatvuohta iešmearrideapmái maiddái siskkáldasat sáhttá ollašuvvat.
Sámit oamastit iežaset eallinvásáhusaid ja
historjjá, ja ná leat sii maiddái guovddáš sajis das, man láhkai badjel
buolvvaid olli nođiin cevzojuvvo. Sámiin
ii oaččo doalvut dán proseassa áigge vejolašvuođa gávdnat ieš luotta
buorráneami guvlui. Dát eaktuda, ahte sámiide lea prosessii ráhkkanettiin, dan
áigge ja dan maŋŋá fállun sámegielat ja kultursensitiivvalaš vuoiŋŋalaš ja psyhkalaš
doarjja.
Sámediggi vuordá stáhta resurseret sámiid
vealaheaddji ráhkadusaid nuppástusbarggu sihke loahpahit dan ollašuhttán
assimilašuvdnapolitihka, mii dáhpáhuvvá dánge bottus, dál, juohke beaivve, vuoi
ođđa noađđesirdašuvvamiid joatkašuvvama sáhtášii botket. Sámediggi deattuha, ahte
duođalaš dásseárvvu ja ovttaveardásašvuođa juksama dihtii galgá
riikkaidgaskasaččat dohkkehuvvon ja čadni olmmošvuoigatvuođaid ja
eamiálbmotvuoigatvuođaid gudnejahttit ja heivehit báikkálaččat, guvllolaččat,
sisriikkalaččat, rájáid badjel ja riikkaidgaskasaččat, erenomážit ON:id
julggaštusa eamiálbmogiid vuoigatvuođaid vuoiŋŋas.
Sámediggi giitá sámeservoša oassálastimis duohtavuođa-
ja soabadanproseassa válmmaštallamii. Sámediggi giitá maiddái áššedovdiid, geaid
bargu válmmaštallamis lea leamaš erenomáš dehálaš. Dás loahpas Sámediggi giitá
vel Nuortalaččaid siidačoahkkima ja Suoma stáhta ráđđádallanproseassas.
Anáris 17.12.2019
Tiina Sanila-Aikio
ságajođiheaddji
Pia Ruotsala-Kangasniemi
hálddahushoavda
Evttohus sámiid duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna ásaheapmin
