Sääʹmteʹǧǧ ååcc puʹrǧǧummuž ÂVV tuʹmmstõõǥǥid
Sääʹmteeʹǧǧ halltõs priimi puʹrǧǧeemooccmõõžž ââʹlmõs vaaldšemvuõiggâz (ÂVV) tuʹmmstõõǥǥid, kook kuõʹsǩǩe iiʹjji 2011 da 2015 sääʹmteʹǧǧvaali vaal-loǥstõõǥǥ. Õhttõõvvâm meerkooʹddi (ÕM) ooumažvuõiggâdvuõttkomitea uuʹdi täʹlvvmannu 1. peeiʹv 2019 kueʹhtt čåuddmõõžž, kooi mieʹldd ÂVV tuʹmmstõõǥǥ iiʹjji 2011 da 2015 sääʹmteʹǧǧvaali vaal-loǥstõõǥǥâst neeuʹrte ooumažvuõiggâdvuõđid.
ÕM:i ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tuõđi tuʹmmstõõǥǥineez, što saaʹmi vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuš loǥstõõǥǥ raajeeʹn lij sääʹm jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ väimmas. – Sääʹmteeʹǧǧ vaal-luʹvddkåʹdd lij sääʹm jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ institutionaalaž čõõđtummuž vääžnʼjummus instituutio. Riikk tuâjjan lij suõjjeed tän jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ, da tõn nalla suõjjeed vaal-luʹvddkååʹdd reâuggmõõžž da vuõiggâdvuõttriâššmõʹšše vuâđđõõvi tuʹmmjõõzz, maainâst saaǥǥjååʹđteei Sanila-Aikio puʹrǧǧeemooccmõõžži vuâđai pirr.
“Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tieʹddii čåuddmõõžžstes saaʹmi jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ statuuzzâz da õutstõõzzâz vuäzzlažvuõđ vueʹzzest. Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea jååʹđti KP-suåppmõõžž 27 artiklast “siiskâž jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ” fiʹttõõzz, mâʹst leäi kõskksaž miârktõs čåuʹddmin. Tõõzz siiskâž jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõʹtte kooll saaʹmi vuõiggâdvuõtt vuõss-sâjjsaž mieʹrreemväldda joouk vuäzzlažvuõđâst. Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tuärjjõõđi tuʹlǩǩeemaunstõssân še ÕM:i õõlmâs-såbbar eeʹjj 2007 priimmâm alggmeerai vuõiggâdvuõđi čõõđtõʹsse”, tuõđât Sääʹmteeʹǧǧ halltõõzz priʹmmem puʹrǧǧeemooccmõõžžâst.
Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tuâtt, što eeʹjjest 2011 vueʹljeeʹl ÂVV lij čooʹrääm nuʹtt sääʹmteʹǧǧlääʹjj 3 § sääʹnnååʹblǩest ko lääʹjjpääiʹǩ õõutmiõllsažvuõʹtte vuâđđõõvi tuʹlǩǩummšest, ko tõt lääʹjjest õõlǥtum objektiivlaž kriteeʹri sââʹjest lij suåvldam jiiʹjjes “obbsmiõttmõõžžâs”. Sääʹmteeʹǧǧ vaal-luʹvddkååʹdd oʹdinaknallšem tuʹtǩǩummuš vaal-loǥstõʹǩǩe väʹlddmest leäi vuõssmõsân vuâđđõõvvâm lääʹjjest šiõttuum kriteeʹrid.
Lääʹddjânnam ratifiâʹsttem meerlaž- da poliittlaž vuõiggâdvuõđid kuõskki õõlmâs-suåppmõõžž (ns. KP-suåppmõš) 2 (3) artikla mieʹldd suåppmõšriikk lij õõlǥtem suåvted ooumažvuõiggâdvuõttneuʹrrummuž kuäʹss nåkam lij tuõttum. Uvddum čåuddmõõžžstes komitea tuâtt, što tät õõlǥat “tiudd ouddlõʹsse mäccmõõžž staanummuž”.
Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tuâtt jeeʹrab še, što Lääʹddjânnam lij õõlǥtem tääʹrǩsted sääʹmteʹǧǧlääʹjj 3 § nuʹtt, što ainsmââʹttet što Sääʹmteeʹǧǧ vaali kriteeʹr jiõnstemvuõiggâdvuõʹtte lie meäʹrtõllum da tõid vueʹjjest suåvldet naaʹlin, kåått vaʹsttad Sääʹm meer vuõiggâdvuõđ naaudšed siiskâž jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ. Lääʹddjânnam lij õõlǥtem väʹldded še puk tarbbsõõzz laauʹǩid tõn ainsmâʹttma, što vaʹstteei neeuʹrtummšid vueiʹtet puõʹttivuõđâst veäʹltted.
ÕM:i ooumažvuõiggâdvuõttkomitea õlmstõõʹtti täʹlvvmannu 1. peeiʹv 2019 kueʹhtt čåuddmõõžž vaiddlõõzzin, kook kuõʹsǩǩe iiʹjji 2011 da 2015 sääʹmteʹǧǧvaali ââʹlmõs vaaldšemvuõiggâz čåuddmõõžžid. Čåuddmõõžži mieʹldd ÂVV tuʹmmstõõǥǥ, koin Sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõʹǩǩe vaʹlddeš 97 ooumžed vuâstta Sääʹmteeʹǧǧ vaal-luʹvddkååʹdd da halltõõzz vuäinlmõõžž, neeuʹrte KP-suåppmõõžž 25 artikla nuʹtt õhttu ko õõutsââʹjest 27 artiklain da 1 artikla tuʹlǩǩeem vuâđald. Täin suåppmõšpaaiʹǩin 25 artikla kuâskk poliittlaž vuässõõttâmvuõiggâdvuõđid, 27 artikla uuʹccbõs joouki vuõiggâdvuõđid da 1 artikla meerai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ.
Lääʹddjânnam âlgg raportâʹstted komiteaaʹje kuuđ mannu seʹst tõi tuåimi pirr, koid čåuddmõõžži diõtt lij riõmmum.
Sääʹmteeʹǧǧ halltõs tuʹmmji såbbreʹstes täʹlvvmannu 4. peeiʹv altteed puʹrǧǧeemooccmõõžži valmštõõllmõõžž ÂVV ääʹšš kuõskki tuʹmmstõõǥǥin. Puʹrǧǧeemooccmõõžž lij raajjam VTD (vuõiggâdvuõtt-tiõđ dåhttar, OTT) Markku Kiikeri. Sääʹmteeʹǧǧ halltõs tuʹmmji såbbreʹstes pâʹsslašttâm-mannu 6. peeiʹv raukkâd sõõrǥab saǥstõõllmõõžž ålggministeriast da vuõiggâdvuõttministeriast ÕM:i ooumažvuõiggâdvuõttkomitea čåuddmõõžž kuõskeeʹl. Lââʹssen Sääʹmteeʹǧǧ halltõs tuʹmmji såbbreʹstes 28.-29.3.2019 riâššâd ääʹššest kuullâmpoodd Sámi Árvvut õhttõʹsse.
Sääʹmteeʹǧǧ halltõõzz såbbar 6/2019 õʹnneš 28.-29.3.2019. Såbbar påʹrddǩeeʹrj õlmstââʹttet Sääʹmteeʹǧǧ dokumeʹnttbaaŋkâst kueʹhtt neäʹttel seʹst såbbar ââʹnnmest.
Sääʹmteeʹǧǧ teâđtõs 1.2.2019: ÕM:i ooumažvuõiggâdvuõttkomitea: ÂVV tuʹmmstõõǥǥ eeʹjj 2015 sääʹmteʹǧǧvaali vaal-loǥstõõǥǥâst neeuʹrte ooumažvuõiggâdvuõđid
Čåuddmõš ooumažvuõiggâdvuõttkomitea neʹttseeidain addrõõzzâst: https://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CCPR/Shared%20Documents/FIN/CCPR_C_124_D_2668_2015_28169_E.pdf
Lââʹssteâđ:
Sääʹmteeʹǧǧ saaǥǥjååʹđteei Tiina Sanila-Aikio teʹl. 050 300 1780, tiina.sanila-aikio(at)samediggi.fi
