Vuässõõđ Sääʹmǩiõli neäʹttla 25.-31.10.2021

ǨIÕLLNEÄʹTTEL – KIELÂOKKO ­– GIELLAVAHKKU – KIELIVIIKKO

Kuäʹss: 25.–31.10.2021

Koʹst: Ceâlai Lääʹddjânnmest, Ruõccjânnmest da Taarrjânnmest

Ǩeäzz:  Puk vuäiʹtte vuässõõttâd da pueʹtted mieʹldd

Tuâǥǥõs

Eeʹǩǩ 2019 leäi ÕM riikkikõskksaž alggmeerai ǩiõli eeʹǩǩ – International Year of Indigenous Language (iyil2019.org). Teeʹmmeeʹjjest leʹjje määŋg sõddmõõžž, kookk raʹjje alggmeeraiǩiõlid kuâsttjeei pirr maaiʹlm. Sääʹm ǩiõli neäʹttel järjsteš vuõssmõs vuâra eeʹjj 2019.  Eeʹjj 2020 oʹnnstum Sääʹm ǩiõli neäʹttel mâŋŋa Lääʹddjânnam, Ruõccjânnam da Taarrjânnam Sääʹmteeʹǧǧ tuåivvu, što ǩiõllneäʹttel leʹčči juõʹǩǩekksaž šõddmõš.

Sääʹm ǩiõl Lääʹddjânnmest

Säʹmmla lie Euroopp Unioon oʹdinakai alggmeer. Lääʹddjânnmest säʹmmlai ǩiõlʼla da kulttuurla vuõiggâdvuõđi vuâđđan lij vuâđđlääʹǩǩ, koon mieʹldd säʹmmlain lij alggmeeran vuõiggâdvuõtt tuõʹllʼjed da ooudâsviikkâd ǩiõlâz da kulttuurâz. Sääʹm ǩiõl lie Euroopp alggveärlažǩiõl da nuõrttmiârrläʹddlai ǩiõli (mâʹte lääʹddǩiõll da eestiǩiõll) ââldmõs ougglõsruâttǩiõl.  Sääʹm ǩiõlid mainstet Lääʹddjânnmest, Ruõccjânnmest, Taarrjânnmest da Ruõššjânnmest. Lääʹddjânnmest mainstet kolmm sääʹm ǩiõl: tâʹvvsääʹm-, aanarsääʹm- da nuõrttsääʹmǩiõl. Vuâđđlääʹjj mieʹldd säʹmmalin lij dommvuuʹdsteez (Aanar, Jeänõk, Uccjokk da Suäʹđjel kååʹdd tâʹvv-vuʹvdd) ǩiõlâz da kulttuurâz kuõskki jiõččvaaldâšm, mâʹte lääʹjjest lij šiõttum.

Äjšmâʹttep pukid Lääʹddjânnam vuâđđškooulid ââʹnned teeʹmmpeeiʹvid sääʹm ǩiõlin da sääʹmkulttuurin neäʹttel  43 poodd (25 -31.10.2021).  Tuäivvap, što puk škooul poʹhtte ouʹdde sääʹm ǩiõlid jeeʹresnallšem aktiviteeʹttivuiʹm ǩiõllneäʹttel poodd.

Mij lij sääʹm ǩiõli neäʹttel giellavahkku – ǩiõllneäʹttel – kielâokko?

Sääʹm ǩiõli neäʹttel lij õhttsaž täävtõs vuäǯǯad vuämmšummuž sääʹm ǩiõlid. Sääʹm ǩiõli neäʹttel täävtõssân lij vuäǯǯad kuâstlvõsvuõđ da kollʼjemvuõđ sääʹm ǩiõlid pukin õhttsažkååʹdd vueʹssvuuʹdin. Tuäivvap, što nuʹtt määŋg ko vueiʹtlvaž vuässâʹtte tääʹzz õhttsaž ǩiččlõõttmõʹšše vuäǯǯad kuâstlvõsvuõđ sääʹm ǩiõli neäʹttel poodd sääʹm ǩiõlid jeeʹresnallšem tååimin pääiklaž, vooudlaž da meerlaž tääʹzzest.

Mõõnn diõtt sääʹm ǩiõli neäʹttel lij vääžnai?

Sääʹm ǩiõl lie vääžnai oʹdinakai ǩiõllõõʹnnja, sääʹm meera da lääʹdd õhttsažkådda. Sääʹm ǩiõl jie leäkku vääžnai pâi saakkummšest, leša še oummui identitetta, kulttuuräʹrbba da õhttekolljemvuõʹtte. Ǩiõl kuâsttjeeʹjen raajjmõš juõʹǩǩpeivvsaž jieʹllmest lij vääžnai ǩiõl statuʹsse, õhttekolljemvuõʹtte da seännmõʹšše. Teʹl ko ǩiõll kuâsttai juõǩǩ peeiʹv, tobddâp, što mij ǩiõl lij siânnum, tõʹst lij äʹrvv da tõt kollai õhttsažkådda. Leäʹp tuõđi rääʹmest, ko ǩiõllam kuâsttje õhttsažkååʹddest.

Haaʹleep, što Lääʹdd õhttsažkåʹdd mättjeʹči jäänab da pueʹrben fiʹttjed sääʹm ǩiõlid, sääʹm kulttuur da sääʹm õhttsažkåʹddjieʹllem. Miõlstam lij vääžnai, što päärna peiʹvvpõõrtin da škooulâst tobdstâʹtte sääʹm ǩiõlid. Jõs puk päärna mättjeʹče mueʹdd sääʹmǩiõllsa sääʹn, tõt kaaggči ǩiõl ääʹrv da õõutnalla lââʹzzteči fiʹttjõõzz jeeʹresnallšem ǩiõlid.

Eʹtǩǩõõzz ǩiõllneäʹttel tååimid

• Ââʹnned sääʹmǩiõllsa vuäʹpstemkõõlbid, odm. ǩeʹrjjpõrtt, poorrâmsââʹjj, nuuʹžniǩ, klass. Vaalmâš vuäʹpstemkõõlb käuʹnnʼje addrõõzzâst Opastekylttejä pohjois-, inarin- ja koltansaameksi sekä suomeksi
• Raajjâd fraas-sääʹnnǩeeʹrj odm. Šiõǥǥ tueʹlääst, Mäʹhtt mâânn? Sääʹmǩiõllsaž vuâđsannõõzz da fraas käuʹnnʼje Pieni sanakirja ensitapaamiseen, arkipäivään ja juhlaan ǩeerjast.
• Kuáti.fi lij Sääʹmteeʹǧǧ tuõʹllʼjem sääʹm õuddpeâmm materiaalbaŋkk. Seiddõõzzâst käuʹnnʼje jm. speâl päärnaid.
• Teâđ säʹmmlain käuʹnnai seiddõõzzâst https://www.oktavuohta.com tâʹvvsäämas, nuõrttsäämas, aanarsäämas da lääddas.
• Kåččad sääʹm artiistid škoouʹle mäʹttʼtõõttâd laaulid säämas leʹbe juõiggâd.
• Raukkâd kõʹllʼjed oummid, ǩeäk lie čieʹpp mainsted sääʹm äʹrbbmainnsid.
• Lookkâd teeʹkstid säämas da ǩiõttʼtõõllâd teeʹkst maaʹlʼjeeʹl da pirsteeʹl.
• Noorrâd âʹlddpirrõõzz sääʹmǩiõllsaž päiʹǩǩnõõmid, koi vuâđald ǩeeʹrjtet. Vueiʹttveʹted ââʹnned veäʹǩǩen informaantid/äʹšštobddjid še.
• Ââʹnned ǩeeʹrjvaajtõõzz jeeʹres škooulivuiʹm ǩiõllneäʹttel diõtt, vaajteʹǩed teâđaid da jurddjid.
• Mättʼtõõttâd tuejjeed (sääʹmǩiõtt-tuâj), čueʹldeeʹl odm. lokkčooudǩeâlǥal.
• Mättʼtõõttâd tuâjai pääiʹǩ jeeʹres aaʹšši da äʹššvuuʹdi fiʹttõõzzid, mâʹte puäʒʒhåiddu kuõskki sannõõzz, kååvas, vuejjamjeäʹrǧǧ, čiõkkrest jååttmõš, kueʹllšeellmõš
• Kåččad puärrsab jieʹnnǩiõllsaž informaantid/äʹšštobddjid škooulid, ǩeäivuiʹm škooulneeʹǩǩ vueiʹtte mainsted säämas.

Tuäivvap, što haaʹleped vuässõõttâd tääʹzz hervvai haʹŋǩǩõʹsse. Õõutâst vueiʹttep raajjâd ǩiõl kuâsttjeeʹjen da lââzzted sääʹm ǩiõli tobddmõõžž ǩiõllneäʹttel poodd kålggmannust 2021.

Lââʹssteâđ:

Mä. sääʹm ǩiõllaaʹššipiisar Marko Marjomaa, teʹl. 050 438 2484 / 010 839 3183 marko.marjomaa(at)samediggi.fi

Ǩiõllstaanpiisar Anne Kirste Aikio, teʹl. 010 839 3124 / 040 707 5626 anne-kirste.aikio(at)samediggi.fi

Leʹbe kõʹlle Ǩiõllneäʹttel dommseeidain www.giellavahkku.org (Seiddõs ääʹveeš neäʹttel 37 poodd, 13.9.-19.9.2021)

–

Tiõrvʼvuõđin – Tiervuođâiguin – Dearvvuođaiguin – Terveisin

Tuomas Aslak Juuso

Sääʹmteeʹǧǧ saaǥǥjååʹđteei