Čiõlǥtõs: Aanar- da nuõrttsääʹm siltteeʹjin jõnn vääʹnn soti-kääzzkõõzzin
Sääʹm ǩiõli da kulttuur silttummuž sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuâlast kaartʼtum tuâjjlažkååʹdd kõõjjõstuʹtǩǩummšin. Čiõlǥtõõzz vuâđald aainâs aanar- da nuõrttsääʹm siltteeʹjid taarbšet ǩiõrrsânji lââʹzz.
Teâđtõs: Lappi universiteʹtt da Sääʹmteʹǧǧ
Čiõlǥtõõzzâst taʹrǩstõʹlleš Lääʹddjânnmest mainstum sääʹmǩiõli siltteemtääʹzz da reâuǥast âânnmõõžž di tuâjjlai sääʹmkulttuurlaž silttummuž soti-kääzzkõõzzin. Ânnʼjõžvueʹjj ärvvtõõllmõõžž lââʹssen kaartʼteš lââʹss-škooultõstaarbid.
– Täävtõsân leäi puuʹtʼted teâđ, mõõnn nalla sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuâl ânnʼjõž da ââʹldmõs aaiʹji reâuggjieʹllemväʹǯǯtõõzzid vuäitčeš vaʹrrjõõttâd da väʹstteed ääiʹjbuužž pueʹrben, Lydia Heikkilä kovvââll.
Kõõjjõõllmõš leäi soti-sueʹrj tuâjjlažkådda, kååʹtt tuejjii säʹmmlaivuiʹm säʹmmlai dommvuuʹdest, Lappi pueʹrrvââjjamvuuʹdest da jeeʹresåʹrnn Lääʹddjânnmest. Kõõjjõõllma vaʹsttee õhttsiʹžže 84 tuâjjliʹžžed.
Heikkilä mieʹldd puåđõõzz ouʹdde eža neeuʹres koov sääʹmǩiõllsai da kulttuurmeâldlai soti-kääzzkõõzzi vueʹjjest Lääʹddjânnmest. Vaʹstteeʹjin nuʹtt neelljõõzzâst sääʹmǩiõlltäidd leäi reâuggǩiõl tääʹzzest. Reâuggǩiõlltääid kuõskeeʹl čiõlggsânji pueʹrmõs vueʹǩǩ leäi tâʹvvsääʹmest. Aanarsääʹm njäälmlaž reâuggǩiõllnes põõʹsti ââʹnned tåʹlǩ õhtt vaʹstteei, nuõrttsääʹm ij ni õhtt.
– Miõllǩieʹssi sääʹmǩiõllsaž kääzzkõõzzi õõuʹdeem ǩiõččâmkuuʹlmest lij, što ko mieʹldd laʹsǩǩeet še passiivlaž da arggǩiõl tässʼsaž ǩiõlltääid vuäʹmsteeʹjid, mieʹrr pâjjan siõmmna pâʹjjel peälla vaʹstteeʹjin. Sij ǩiõlltääid pueʹreeʹl vuäitčeš eža ǩeäʹppsânji kuõiʹtǩeârdsted reâuggǩiõllnes tâʹvvsääʹm täiddai ämmat-tuâjjlai meäʹr da määŋgǩeârdsted aanarsääʹm täiddai meäʹr.
Vääžnmõs mäinn, mõõnn diõtt tuâjjla jie âânnam sääʹmǩiõlid reâuǥstes, leäi ämmtallaš ǩiõlltääid vääʹnnvuõtt. Ǩiõl siltteemtääʹzz kuâŋŋ ǩiõl âânnmõõžž aktiivlažvuõʹtte vaaikte jeeʹres tuejjeei, mâʹte tuâjjpääiʹǩ ǩiõlltoobdâlm älšmâttmõš di ǩiõl ââʹnnem luândlažvuõtt.
Čiõlǥtõõzz vuâđald sääʹmǩiõli âânnmõš reâuggǩiõllân kuâsttjeʹče õõlǥtem veiddsab muttsid še kääzzkõsorganisaatioi raajõõzzin da toiʹmmjemnaaʹlin, mâʹte õuddmiârkkân tuâjj-jueʹǩǩmest da äʹššneǩohjjummšest. Lââʹssen mättʼtõʹsse õõlǥči väʹldded ođđ mõõntõõllmõõžžid, koivuiʹm vueiʹtet pueʹrben ǩiõttʼtõõllâd sääʹmǩiõli mõõntummša di mååust väʹlddma vueiʹtlvânji kuulli ääʹrjes da pâʹjjel puõlvvõõǥǥi vuällai, oummu jiiʹjjes da õhttsallaš tääʹzz traumaid.
Äʹššneǩtuâjast taarbšet kulttuurlaž vuârrvaaiktõstääidaid
Sääʹmkulttuurlaž silttummuž tarbb lij eža ođđ ǩiõččâmvueʹǩǩ soti-kääzzkõõzzin. Kõõččmõš lij vuõss-sââʹjest äʹššneǩtuâjast da tõʹst taarbšum kulttuurlaž vuârrvaaiktõstääidain di kulttuurlaž tuâǥǥa fiʹttjummšest.
– Sääʹmkulttuurlaž silttummuž ij leäkku takainalla vuåǯǯum soti-sueʹrj ämmtallaš škooultõõzz õhttvuõđâst, peʹce vaʹstteei õʹnne vuäǯǯmes tõn vuõss-sââʹjest jiiʹjjes sââʹj da sooǥǥ di jeeʹres jiiʹjjes säimmsi da õutstõõzz säimmsi pääiʹǩ.
Heikkilä mieʹldd sääʹmǩiõllsai da kulttuur meâldlai kääzzkõõzzi vuäǯǯamvuõđ da tääʹzz lij tarbb pueʹreed nuʹtt soti-sueʹrj ämmtallaš vuâđđškooultõõzz siiskõõzzi peäʹlnn ko ämmtest toiʹmmjeei tuâjjlažkååʹdd tiuddeei škooultõõzz peäʹlnn. Sääʹmǩiõli siltteemtääʹzz pââʹjummša õõlǥči ǩiddeed vuâmmšõõzz sääʹmǩiõli škooultõspälggsi õõutnallšemvuõʹtte da čââvasvuõʹtte soti-sueʹrjest.
– Ǩiõllmäättai õõl lij tarbb lââʹss-škooultõʹsse vuõss-sââʹjest sääʹmkulttuur meâldlaž äʹššneǩ- da håiddtuâjjmõõntõõllmõõžžin, sääʹm vuârrvaaiktõstääidain di kulttuurlaž psykososiaalʼlaž tuärj taarbin da mõõntõõllmõõžžin.
MoniSoTe-haŋǩǩõs
Kõõjjõõllmõõžž viʹǩǩeš čõõđ vueʹssen Tâʹvv-Lääʹdd sosiaalsueʹrj siltteemkõõskõõzz (Poske), Lappi universiteeʹtt da Lappi ämmatõllškooul raajjâm ESR-teäggtum Monialaista ja -tieteistä osaamista sosiaali- ja terveydenhuollon ammattilaisille (MoniSoTe) -haʹŋǩǩõõzzâst (2020–2022).
Lââʹssteâđ:
YTT Lydia Heikkilä, lydia.heikkila(at)gmail.com, t. +358 40 594 0559
Plaanni Riitta Lehtola-Kosonen, Poske sääʹmjuâǥǥas, riitta.lehtola-kosonen(at)samediggi.fi, t. +358 10 839 3158
Heikkilä, Lydia (2023) Saamen kielten ja kulttuurin osaaminen sote-alalla: Saamenkielisen sosiaali- ja terveydenhuollon henkilöstön ammatillisen osaamisen tilanne ja koulutustarpeet
